تاریخچه
درباره تجزیه پاکستان از هند در سال 1947 تعداد سوابق بیطرفانه و دستکاری نشده از دادههای آرشیوی (عکسها، گزارشهای شفاهی، مکاتبات و غیره) کم هست. در پاکستان، بیشتر روایتها، دولتی است و با لفاظیهای ملیگرایانه ضد هندی قوام یافته. سیستمهای مدارس دولتی و خصوصی برای برنامههای درسی تاریخ، بهشدت به چنین گزارشهای دولتی و اغلب تبلیغاتگونه متکی هستند. پروژه تاریخ شفاهی، که توسط آرشیو شهروندان پاکستان (CAP) تأسیس شد، با هدف جمعآوری دادههای جدیدی از بزرگترین مهاجرت دسته جمعی در تاریخ، سازماندهی شده است. 5 سال آینده (از سال 2010 به بعد) برای این پروژه بسیار مهم است، زیرا جمعیت هدف شرکت کننده آن به دلیل سالمندی در حال از بین رفتن هستند.
کتابهای تاریخ پاکستان، تأسیس پاکستان را به شکاف و تنش اساسی میان هندوها و مسلمانان نسبت میدهند. بسیاری این موضوع را بحث برانگیز میدانند زیرا چنین تنش و دسته بندی هویتی قبل از اشغال بریتانیا یا حتی در دوران راج بریتانیا وجود نداشت. چنین تمرکز همه جانبه ای بر دین به عنوان دلیل اصلی تقسیم، دلایل مهم دیگری مانند تفاوت در فرهنگ، زبان و جمعیت شناسی را نادیده میگیرد. از این رو روایت دولتی تأسیس پاکستان یک طرفه است زیرا به دنبال تجلیل از رهبران ملی، نادیده گرفتن و شیطان جلوه دادن “دیگری” (هند) است. اگرچه اولین وزیر آموزش و پرورش پاکستان، فضل الرحمن، در سال 1948 انجمن تاریخی پاکستان را به امید بازنویسی تاریخ پاکستان با صدایی منصفانه و بی طرفانه تأسیس کرد، دولتهای بعدی، تلاشهای او را کنار گذاشتند. حالا پس از گذشت بیش از 60 سال، آرشیو شهروندان پاکستان به دنبال تکمیل کار وزیر رحمان است و قصد دارد از طریق تاریخ شفاهی، عکسهای قدیمی، مکاتبات، روزنامهها و غیره که از شهروندان و خانوادههای آنها به یادگار مانده است، طرح نویی در اندازد.
نهادهای مبدأ و تأمین مالی
این پروژه در سپتامبر 2010 توسط پروژه آرشیو شهروندان (یک سازمان غیرانتفاعی که متعهد به حفظ فرهنگی و تاریخی فرهنگ، زبانها و تاریخ پاکستان مستقر در کراچی و لاهور است) تأسیس شد. اهداف اولیه سازمان حفظ فرهنگ و پرورش آگاهی و آموزش تاریخ و میراث ملت از طریق اصلاح برنامههای درسی تاریخ مدارس دولتی/خصوصی، دیجیتالی کردن آرشیوها و نمایشگاههای تعاملی است. تمرکز اصلی آن، کار با سنت قوی تاریخ شفاهی در پاکستان است. این سازمان که برنامههای آموزشی زیادی دارد عضو انجمن آرشیوداران آمریکا، شورای بین المللی آرشیو و انجمن بین المللی تاریخ شفاهی است. بودجه کار عمدتاً از طریق اهداکنندگان و حامیان مالی تأمین میشود.
انتخاب شرکت کننده
کسانی که در این پروژه شرکت میکنند اعم از اهداکنندگان آرشیو و مصاحبه شوندگان، عمدتاً از خانوادهها و بزرگانی از عموم مردم هستند که داستانهایی برای به اشتراک گذاشتن از تجربههای پدربزرگ و مادربزرگ خود دارند. شرکت کنندگان، اطلاعات، داستانها و آرشیوهای خود را داوطلبانه ارائه میکنند زیرا میخواهند تجربیاتشان بخشی از تاریخ کشور باشد و در حفظ فرهنگ آنها نقش داشته باشد. اکثر شرکت کنندگان از خانوادههایی هستند که مستقیماً از هند به پاکستان مهاجرت کردهاند. این پروژه در حال حاضر 1800 فایل را در قالب آرشیو، ویدئو و صوت از مصاحبه با کسانی که در این پارتیشن زندگی کردهاند، جمعآوری کرده است.
حامیان مهم این پروژه از طریق رسانههای اجتماعی، رسانههای خبری و فراخوانهای عمومی برای ارسال آرشیو (تصاویر قدیمی، مکاتبات، روزنامهها، تاریخ شفاهی و غیره) همکاری میکنند. تیم محققین و عکاسان، آرشیوهای اهدایی را دیجیتالی میکنند. افرادی که تاریخ شفاهی را انتخاب میکنند، ابتدا در یک ویدیوی کوتاه ۱ تا ۲ دقیقهای (یا ضبط صدا) به معرفی خود و سابقه خانوادگیشان میپردازند. ویدئوها، صوتها و آرشیوهای دیجیتالی در وبسایت، پایگاه داده آنلاین، کانالهای رسانههای اجتماعی و ابر صدا بارگذاری میشوند. آرشیوهای تکمیل شده به عنوان محتوا برای بسیاری از جشنوارهها، نمایشگاهها، گالریها و برنامههای اطلاع رسانی جامعه که توسط CAP انجام میشود، استفاده میگردند.
اقلیتها
یکی دیگر از ابعاد حیاتی این طرح، پروژه اقلیت ها است که هدف آن به تصویر کشیدن سبک زندگی اقلیتهای مذهبی در پاکستان مانند جوامع هندو، سیک، بهایی و زرتشتی است. جمعآوری عکسها، فیلمها و فایلهای صوتی بسیاری از جشنوارههای هندو از هولی، دیوالی، شیوراتری، وایساخی، سری کریشنا جاناماستامی، دورگا پوجا، داشرا و تولد سری والمیکی و مناسبتهای مذهبی سیکها در دستور کار قرار گرفته است. نمونه های دیگر عبارت اند از: تولد گورو گوبیند، لوهری، سال نو سیک، وایساخی، گورو ناناک جایانتی، سالگرد مرگ رنجیت سینگ و شهادت گورو آرجون دیو. برای جامعه مسیحی، جشنهای مریم یترا، یکشنبه نخل، جمعه نیک و یکشنبه عید پاک و برای جامعه زرتشتیان، نوروز و برای جامعه بهایی، جشنهای بهائی و تولد حضرت باب معرفی میشود.
کودکان
نمایشگاهی که توسط CAP بر اساس محتوای جمع آوری شده از طریق پروژه تاریخ شفاهی به نام “تولد پاکستان” سازماندهی شد، کودکان را درگیر کرد و آنها را به طور تعاملی در مراحل مختلف حاکمیت پاکستان معرفی نمود. این نمایشگاه در مارس 2010 در موزه قصر موهاتا در کراچی برگزار شد و یک “سفر با قطار (رزرو کامل) از هند به پاکستان را اجرا کرد و نمونههایی از ادارات دولتی و اردوگاههای پناهندگان را بازسازی نمود. بچهها این فرصت را داشتند که عکسها و فیلمهایی از رویدادهای مهم تاریخ اولیه پاکستان را ببینند. بازدیدکنندگان کپیهایی از اولین پاسپورت پاکستان را دریافت کردند و شاهد اعلامیه اصلی استقلال بودند و از داستانها و تلاشهای رهبران سیاسی پشت تأسیس کشور تجلیل کردند. بیش از 10000 دانش آموز و 4000 نفر از مردم در این نمایشگاه حضور داشتند. از آرشیوها و داستانهای دیجیتالی شده نیز برای ایجاد برنامههای درسی مدارس خصوصی و دولتی استفاده میشود.
نقد
به نظر میرسد فایلهای جمعآوریشده مربوط به گروهی است از افراد طبقه متوسط بالا مانند کسانی که با سیاست، خدمات دولتی، سینما و ارتش ارتباط دارند. اگرچه این پروژه تعهدی قوی برای مشارکت دادن خانوادههای کمدرآمد و کودکان در برنامههای آموزشی خود دارد، به نظر میرسد شواهد کمی از داستانهای جدایی خانوادههای کمدرآمد، کشاورزان و غیره در آن وجود داشته باشد.
منبع:
🔹 «هسته فناور تاریخ پژوهان یادگارآفرین مستقر در دانشگاه فردوسی مشهد آمادگی اجرای طرحهای تاریخ خانوادگی، تاریخ نهادها، مؤسسات، سازمانها، صنایع، شهرها و روستاها و … را زیر نظر استادان رشته تاریخ دارد.»