یکی از مهم ترین اقدامات یک محقق تاریخ، نقد منابع و مآخذ است اما کمتر پیش می آید که در انجام این کار، به ترجمه هم توجه شود. اما چرا نقد و بررسی ترجمه اهمیت دارد؟ وقتی آثار تاریخی ترجمه می شوند ممکن است منجر شوند بخش هایی از تاریخ مورد تحریف قرار گیرد. تحریف در تاریخ زمانی رخ می دهد که داده ها عمداً یا سهواً برای ترویج ایدئولوژی ها و افکار خاص دستکاری شوند. بنابراین اولین پرسش در مواجهه با این آثار این است که مترجم به چه اندازه به متن اصلی وفادار بوده است؟

هنگام ترجمه عهد عتیق، ژروم مقدس (مترجم تورات از عبری به لاتین در قرن 5 میلادی) کلمه عبری “درخشش” را به “شاخدار” ترجمه کرد. در نتیجه، موسی برای صدها سال با شاخ به تصویر کشیده شد که منجر به یک کلیشه توهین آمیز یهودی شد. ترجمه غلط گاهی پیامدهای بسیار سنگین تری دارد چنانچه یک مورخ آمریکایی در سال 1967، یک اشتباه بزرگ ترجمه را کشف کرد که می‌توانست علت بمباران هیروشیما در 6 اوت 1945 باشد. اما رایج ترین خطاهای ترجمه آثار تاریخی، ترجمه نادرست اسامی خاص (افراد، اماکن و اصطلاحات) و تبدیل نادرست تاریخ‌های هجری است که در ترجمه متون تاریخ و تمدن اسلامی نیز مشاهده می شود. در آثار تاریخ جنگ نیز گاهی کلماتی مانند “قلعه” به “کاخ” ترجمه می شوند که باعث سردرگمی خوانندگانی شود که سعی می کنند استراتژی مورد بحث را درک کنند.

گاهی ترجمه غلط لزوماً از روی کم سوادی یا اشتباه نیست. تحریف می تواند به دلیل وجود خطاها، نقص‌ها یا تفسیرهای غلط در فرآیند ترجمه به وجود بیاید. عوامل سیاسی یا ایدئولوژیک ممکن است در فرآیند ترجمه نقش بسزایی داشته باشند و باعث تغییر مفاهیم و رویدادهای تاریخی شوند زیرا ممکن است به این دلیل که مترجم از پشت لنزهای ایدئولوژیک به مسئله نگاه می کند یک گزاره را وارونه ببیند. برخی متفکرین خیلی سختگیرانه تر به موضوع نگریسته اند؛ مثلا فیلسوف آلمانی نیچه حتی ترجمه‌های وفادارانه را هم جعل و تغییر در اصل کلام می‌داند زیرا آهنگ آن را نمی‌توان ترجمه کرد.(فراسوی نیک و بد)

از این رو یک محقق تاریخ، ابتدا باید مطمئن شود اثر توسط مترجم یا مترجمین با تخصص در زمینه تاریخ ترجمه شده است و بعد اگر جلسه نقد و بررسی کتاب با حضور مترجم تشکیل شده است به آن رجوع کند. به طور کلی کار مترجمین از 2 جنبه باید بررسی شود: ابتدا زبانی و سپس هرمنوتیکی. در مورد زبان باید توجه داشت که زبان چیزی بیش از ابزاری برای برقراری ارتباط است. وقتی متن را به زبان دیگری ترجمه می کنیم، به ناچار بخشی از معنای اصلی آن از بین می رود. این می تواند منجر به سوء تفاهم و ارائه نادرست شود. به عنوان مثال، برخی از اصطلاحات ممکن است در زبان دیگر، معادل مستقیمی نداشته باشند، و این امر مترجم را برای انتقال دقیق معنای مورد نظر نویسنده دچار مشکل می کند.

اما در مورد هرمنوتیک، برخی هرگونه نشانه ای از موضع تفسیری مترجم را «تحریف» می دانند زیرا تفاوت های ظریف در زبان می تواند منجر به تفسیر نادرست شود. علاوه بر این همانطور که پیشتر اشاره شد مترجمی که بی طرف نیست می تواند رویدادهای تاریخی را به نفع کشور، فرهنگ یا سیستم خاصی تفسیر کند. این نوع سوگیری بسیار خطرناک است زیرا می تواند کلیشه ها را تقویت کند و تنش ها را بین فرهنگ ها، گروه های قومی و ملت ها تشدید نماید. بنابراین ترجمه آثار تاریخی کار مورخان زبان شناس، مسئولیت پذیر و پدیدارشناس است.

بنابراین، در حالی که ترجمه‌ها نقش مهمی در انتقال دانش دارند، مهم است که به طور انتقادی به آنها نزدیک شد و اطلاعات را از منابع متعدد تأیید کرد تا درک جامع و دقیقی از رویدادهای تاریخی به دست آورد.

منابع:

https://www.pagesmagazine.net/en/articles/violent-distortions-the-return-of-the-translator-interpreter

https://ttgtranslates.com/blog/how-translation-shapes-our-understanding-of-the-world/#:~:text=Translation%20plays%20a%20vital%20role,of%20the%20world%20around%20us.

https://journals.ala.org/index.php/jifp/article/view/6402/8915

https://www.ntm.org.in/download/ttvol/volume11-2/Article8.pdf

🔹 «هسته فناور تاریخ پژوهان یادگارآفرین مستقر در دانشگاه فردوسی مشهد آمادگی اجرای طرح‌های تاریخ خانوادگی، تاریخ نهادها، مؤسسات، سازمان‌ها، صنایع، شهرها و روستاها و … را زیر نظر استادان رشته تاریخ دارد.»

مطالب مرتبط:

یک خاطره‌نگاری متفاوت و واقع‌گرایانه (معرفی کتاب «نه برای جنگ») آیا تاریخ جای اما و اگر است؟