اهمیت تحقیق دربارة سازمان‌ها و نخبگان از منظر تاریخ شفاهی به خاطر فواید آرشیوی آنهاست زیرا بدین طریق اطلاعاتی ثبت و ضبط می‌گردند که در صورت بی‌اعتنایی به آنها ممکن است به فراموشی سپرده شده و یا حتی از صفحات روزگار زدوده شوند. استفاده از تاریخ شفاهی برای تحقیق دربارة مدیریت عالی (رهبری) و سازمان‌ها با منطق علمی همخوانی دارد و این دومین عامل مؤثر محسوب می‌شود. کارمندان و رهبران سازمان‌ها و بنگاه‌هایی که به درستی به جامعه و کشورشان معرفی نشده‌اند به واسطة خاصیت مردمی تاریخ شفاهی، مجال و امکان سخن گفتن و رساندن حرف و نظر خود به دیگران را می‌یابند. شناخت محتوای دانش سازمانی نهفته در تجربیات مدیران که در مسیر دوره مدیریت خود در چه مقام و موقعیت هایی به عنوان نقطه عطف، دچار زایش فکری شده اند؟ چرا و چگونه؟ این دست از تجارب به کمک مورخین تاریخ شفاهی استخراج می شود. بدون تردید تبیین این تجارب می تواند صفحه های متعدد منقطع را متصل کند. به همین ترتیب تاریخ خاندانی نیز به عنوان بخشی از تاریخ محلی، می تواند کارکردها و نتایج مفیدی برای کل جامعه و کشور داشته باشد.
تاریخچه و وضعیت فعلی طرح
با توجه به این که تدوین تاریخ به صورت علمی و مستند کاری تخصصی و دارای ظرایف و دقایق خاص خود می‌باشد، به‌طور طبیعی انجام طرح‌های تاریخ سازمان‌ها و نهادها توسط افراد متخصص می‌تواند گزارش دقیق‌تر و کاربردی‌تری از سیر تاریخ آنها را در اختیار مخاطبان اعم از مدیران و کارکنان آنها و دیگران قرار دهد. هسته فناور «تاریخ‌پژوهان یادگارآفرین» براساس چنین ضرورتی توسط جمعی از استادان و پژوهشگران رشته تاریخ زیر نظر و با مجوز «مرکز رشد» دانشگاه فردوسی مشهد تأسیس شده است.
هسته فناور تاریخ پژوهان یادگارآفرین دستیابی به هدف اجرای سالیانه سه تا پنج طرح تاریخ سازمانی و خانوادگی را در افق ده ساله مورد توجه قرار داده است. البته تحقق این امر به عواملی مختلفی از جمله وضعیت اقتصادی و بودجه کشور بستگی دارد. در عین حال هیات مدیره هسته در جست‌وجوی راه‌های جدید و جایگزین برای توسعه فعالیت‌های خود نیز خواهد بود. برگزاری کارگاه‌های مهارت آموزی و ورود تدریجی به حوزه راهنمایی گردشگری، تهیه مستندهای تاریخی و حوزه‌های مشابه از این جمله اند.
هسته فناور تاریخ‌پژوهان یادگارآفرین کار خود را با برگزاری کارگاه‌های آموزشی-مهارتی در سال 98 آغاز کرد که با استقبال قابل توجهی روبرو شد. همزمان پیگیری برای اجرای طرح تاریخ نهادها و مؤسسات آغاز شد. اگرچه بروز بحران کرونا و مشکلات اقتصادی کشور فعالیت‌های هسته را با کندی مواجه کرد، اما در نخستین قدم با تدوین تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد (سال 1400) نمونه‌ای از یک کار علمی در حوزه کاری خود را ارئه کرد که با استقبال مخاطبان و مدیران دانشگاه فردوسی مواجه شد و به دنبال آن چند دانشکده دیگر برای امضای قرارداد و اجرای طرح مشابه اعلام آمادگی کردند. در حال حاضر مذاکراتی با سازمان آب منطقه ای مشهد جهت انجام پروژه ای با موضوع خشکسالی در جریان است که با توجه به اهمیت و بکر بودن موضوع (نگاه تاریخمند به خشکسالی در خراسان) در سطح استان و کشور مورد توجه قرار خواهد گرفت.
ضرورت اجرای طرح
در اختیار داشتن تجربیات گذشتان در هر مجموعه سازمانی و هر موضوع مهم (آب، محیط زیست، مدیریت شهری و …) یکی از بهترین منابع و سرمایه‌ها برای موفقیت در حال و آینده است و منبع مناسبی برای تقویت هویت سازمانی و افزایش انگیزه کاری در مجموعه افراد مرتبط با آن سازمان یا موضوع می‌باشد. به نظر می‌رسد یکی از دلایل ناکارآمدی نسبی بسیاری از نهادها و سازمان‌ها در ایران در اختیار نبودن پیشینه تاریخی آنها و در نتیجه تکرار تجربیات ناموفق گذشته و همچنین بی‌خبری مجموعه کارکنان آنها از کوشش‌ها، کامیابی‌ها و ناکامی‌های گذشتان می‌باشد. از این جهت در اختیار داشتن تاریخچه علمی و مستند در هر نهاد و سازمان می‌تواند دست‌مایه مناسبی برای پیشرفت آن به شمار آید. تدوین تاریخ خاندانی نیز امروزه به امری رایج در بسیاری از کشورها تبدیل شده است و افراد و خانواده‌ها می‌کوشند با تهیه تاریخ خانوادگی خود ضمن ثبت و نگهداری میراث و تجربیات خانوادگی خود، هویت خود را شناسایی کرده و از درس‌های تاریخی نهفته در آن برای زندگی بهتر خود و نسل‌های آینده بهره گیرند. در ایران در هر دو زمینه تاریخ سازمان‌ها و نهادها و تاریخ خانودگی ظرفیت پژوهشی گسترده‌ای وجود دارد. بدیهی است که تهیه تاریخ هر سازمان یا خانواده به شیوه علمی تنها از عهده متخصصان یعنی دانش‌آموختگان رشته تاریخ برمی‌آید و بنابراین هسته فناور تاریخ پژوهان یادگارآفرین آنطور که در اهداف نیز ذکر شد به دنبال کار‌آفرینی برای دانش‌آموختگان رشته تاریخ است.
شناسائی و بررسی عوامل داخلی تاثیرگذار بر طرح
- عوامل رقابتی: با توجه به نو بودن کار، در حال حاضر عوامل رقابتی کمرنگ هستند. البته بخصوص در کمبود مراکز تخصصی مانند هسته تاریخ پژوهان یادگارآفرین گاه برخی نهادها و سازمان‌ها خود در این زمینه اقداماتی انجام داده یا می‌دهند، اما کیفیت کارهای انجام شده با استانداردهای علمی فاصله زیادی دارد. انتظار می رود بتدریج واگذاری طرح‌های مرتبط با حوزه تاریخ به مراکزی چون این هسته مورد توجه بیشتری قرار گیرد. مدیریت اجرایی هسته نیز فعالیت برای بازاریابی را از طریق مراجعه به نهادها و موسسات و معرفی منظم هسته و فعالیت‌های آن مد نظر قرار داده است.
- عوامل آسیب‌پذیری: رکود اقتصادی مساوی با رکود بازار است و در نتیجه تضعیف اقتصاد کشور به همه مشاغل لطمه وارد می‌کند و این صدمات در بخش فرهنگی بیشتر است. بنابراین بازار دارای نقص‌های ذاتی است اما می‌توان هزینه‌ها را در ذهن مشتریان توجیه کرد. به طور کلی عوامل آسیب پذیری را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- عدم درک اهمیت موضوع (تدوین تاریخ نهادها و سازمان‌ها و …) از سوی بسیاری از مشتریان.
- وضعیت اقتصادی نامناسب کشور و کمبود بودجه برای مشتریان بالقوه.
نیاز مخاطبان
اجرای هر طرح مرتبط با تاریخ نیاز به متخصصان این حوزه دارد. کسانی که بتوانند تا حد امکان از طریق جمع‌آوری داده‌های تاریخی از منابع گوناگون نوشتاری و شفاهی به واقعیت‌های تاریخی مربوط به هر موضوع دست یابند. هسته فناور «تاریخ‌پژوهان یادگارآفرین» برای پاسخگویی به چنین نیازی تأسیس شده است. به طور کلی عوامل تصمیم‌گیری مشتریان در چند مورد زیر خلاصه می شود:
- گردآوری و نگهداری اطلاعات مکتوب، شفاهی و آرشیوی
- هویت‌سازی برای مجموعه (سازمانی یا خانوادگی)
- دسترسی سریع به گذشته
- استفاده از تجربه گذشتگان برای ایجاد شرایط بهتر و موفقیت در حال و آینده
- برگزاری تورهای گردشگری تاریخی با حضور متخصصان و صاحب‌نظران
طرح و روش‌های بازاریابی:
- تولید محتوا پیرامون اهمیت ثبت تاریخ سازمانی و خانوادگی و ارائه نمونه کارهای انجام شده در این زمینه‌ها توسط هسته و نیز در سطح کشور و جهان و تاکید بر انجام طرح مورد نظر مشتریان توسط و زیر نظر متخصصان دانشگاهی و افراد با تجربه و انتشار آن در وبگاه هسته و شبکه‌های مجازی بستر مناسبی برای جذب مشتری می‌باشد.
- افرادی که مشتریانی در حوزه فعالیت هسته جذب نمایند علاوه بر دربافت 5 درصد از مبلغ قرارداد مربوط، در صورت برخورداری از صلاحیت علمی و کارشناسی (در رشته تاریخ، مصاحبه‌گری و …) دستمزد دریافت می کنند.
داده‌های آماری، در بازدید از محتوای تولید شده توسط شرکت قابل توجه است، چنانچه در دو سال اخیر آمار بازدید از وبگاه و شبکه‌های مجازی مرتبط با هسته دارای روندی صعودی بوده است و این امید را ایجاد کرده است که مخاطبان بتدریج به طور مستقیم یا غیرمستقیم به مشتری تبدیل شوند. ضمن آنکه محتواهای تولید شده در هسته جنبه فرهنگی نیز دارد.
برنامه شرکت برای توسعه، شامل مراحل آزمودن بازار، نتایج یافته شده و توسعه خدمات است. اکنون در مرحله آزمودن بازار به شناخت مشتری و کار از جوانب مختلف پرداخته می‌شود. تا اینجا نتایج یافته شده منجر به شکل‌گیری ایده‌های جدیدی شده که در فهرست خدمات قرار می‌گیرند. این فهرست به مرور زمان و کسب تجربه بیشتر، به روزتر خواهد شد.
آینده پژوهی
شرکت برای آینده، جهت گیری های استراتژیک جدیدی دارد که بر دستیابی به تأثیر بیشتر از طریق همکاری و با هدف تبدیل دانش به ارزش متمرکز است. سه مضمون تاریخ شفاهی، تاریخ خاندانی و تاریخ سازمانی حوزه‌های تمرکز را تا دهه آینده برجسته می‌کنند. علاوه بر این پیش بینی می شود تا آن سال، موانع دانش شکسته شده و اطمینان حاصل شود که علاقمندان، دارای مهارت‌هایی برای ایجاد دانش و ذخیره آن برای نسل‌های آینده هستند. تکنولوژی در این راستا نقش محوری دارد. در نیم قرن اخیر توجه به تاریخ خانوادگی در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است و مراکز و وبگاه‌هایی نیز به ارائه خدمات در این زمینه پرداخته‌اند. یکی از وبگاه‌های مشهور ارائه دهنده اطلاعات و خدمات در این زمینه ancestory.com در ایالات متحده امریکا است که با بیش از بیست میلیون عضو انواع خدمات از ردیابی اسناد و مدارک تا آزمایش ژنتیک (DNA) را برای دستیابی افراد به ریشه‌های تاریخی خودشان برای افراد عضو انجام می‌دهد. هدف ما رسیدن به این نقطه است.
فرایند تولید
در اجرای طرح‌های تاریخ‌نگاری سازمان‌ها، نهادها و مؤسسات تمامی منابع در دسترس اعم از شفاهی (گفت‌وگو با مدیران، کارکنان و دیگر افراد مرتبط)، نوشتاری (اسناد، کتاب‌ها)، تصاویر و دیگر آثار مرتبط با تاریخ هر مجموعه مورد توجه و استفاده قرار می‌گیرد و کوشش بر آن است تا نتیجه کار تصویری روشن از گذشته هر مجموعه را فراهم آورد؛ به گونه‌ای که دست‌مایه مناسبی برای هرگونه سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری و عملکرد در اختیار مدیران، برنامه‌ریزان و کارکنان قرار دهد. تولید خدمات از طریق بوم های کسب و کار زیر صورت می گیرد:
رویکرد قیمت گذاری و بازاریابی
تاکتیک‌های فروش و استراتژی قیمت گذاری با مشتریان حقوقی از طریق نرخ‌های مصوب و با مشتریان حقیقی از طریق توافق طرفین حاصل می شود. رقم‌هایی برای هزینه مصاحبه، پیاده سازی و تدوین وجود دارند که در گفت و گوهای مالی مطرح می‌شوند. به عنوان نمونه نگارش و تدوین براساس میانگین حق التدریس دانشگاه ساعتی حدود 100 هزار تومان است.
- مصاحبه: 150000 تومان.
- پیاده سازی و بازشنوایی: 170000 تومان.
- تایپ صفحه‌ای: 5000 تومان.
- هزینه‌های گردآوری، خرید سند از آرشیوها و رفت و آمد نیز لحاظ می‌شود.
- هزینه کار در آرشیو اسناد: روزی 150000 تومان.
بازاریابی:
تولید محتوا در سایت و شبکه‌های مجازی برای معرفی و ارائه اطلاعات پیرامون خدمات مشابه و افزایش اطمینان مشتری بابت سطح کیفی خدمات. بهترین روش بازاریابی در حیطه علوم انسانی تولید محتواست. محتوای خوب مخاطب خود را جذب می‌کند. با توجه به گسترش روزافزون سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی و انتقال سریع اطلاعات، باید از این فضا به بهترین نحو برای انتقال داده‌های علمی پیرامون تاریخ و روش شناسی تاریخی استفاده کرد تا مخاطب به این مسئله واقف شود که سطح سواد، آگاهی و خلاقیت اعضای شرکت بسیار بالاست. این مسئله مشتری را در یک حریم امن نگه می‌دارد. به نظر می‌رسد در این شیوه بازاریابی بایست جای تمرکز بر تمجید از خود، به روی عیار محتوا تکیه کرد و قضاوت را به خود مشتری واگذار کرد. این شیوه بازاریابی بهینه است و هزینه ناچیز آن باری بر گرده یک شرکت نوپا قرار نمی‌دهد. جدیت شرکت در تولید محتوا علاوه بر عوامل تبلیغاتی، جنبه فرهنگی نیز دارد و در هزینه و زمان هر دو طرف صرفه جویی ایجاد می‌کند.
تحلیل کلی طرح به لحاظ بازار، فنی و مالی و همچنین ریسک‌های موجود در آن
| نوع تحلیل |
گزارش تحلیل |
| تحلیل جایگاه نوآوری محصول |
کارگروه‌های ویژه تاریخی با حمایت سازمان‌های دولتی همیشه وجود داشته‌اند اما در بخش خصوصی این بازار در ایران تقریباً بکر است. ایران یک بازار اشباع نشده با پتانسیل رشد فوق العاده در زمینه تاریخ است. در طول دو سال گذشته ثابت شده که شرکت می‌تواند ویژگی‌های متمایزی در تحقیقات تاریخی ارائه کند. مشاهدات حاکی از این هستند که شرکت‌هایی از این دست تا حد زیادی در آینده نزدیک شکوفا خواهند شد. این مشاهدات، آینده ما در این کسب و کار را تضمین خواهد کرد. |
| تحلیل فنی محصول |
بدون تردید اندوخته‌های فکری و تجربی بشری یکی از منابع اصلی شناخت درست در هر زمینه و بسترساز سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری مناسب در آن زمینه است. چنانکه می‌توان میان میزان موفقیت هر سازمان، نهاد و مؤسسه با میزان توجه مدیران و کارکنان آن به این اندوخته‌ها و تجربه‌ها یا «گذشته» و «تاریخ» آن مشاهده کرد. به همین جهت امروزه بسیاری از نهادها، سازمان‌ها و شرکت‌ها در سطح جهانی توجه ویژه‌ای به ثبت و نگهداری تاریخ خود و حتی در مواردی ایجاد موزه تخصصی برای خود دارند (نمونه‌هایی در ادامه ارائه شده است). در واقع ثبت و ضبط تاریخ هر مجموعه سرمایه‌ای برای مدیران و کارکنان آن مجموعه برای موفقیت در حال و آینده به شمار می‌آید. خوشبختانه در یک دهه اخیر توجه به تاریخ نهادها و مؤسسات در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته است که نمونه‌هایی از اینجا ارائه شده است. از آنجا که بخش مهمی از این تجربیات و اندوخته‌ها به کارکنان آنها مربوط می‌شود، در بسیاری از موارد از رویکرد «تاریخ شفاهی» استفاده شده است و بخش مهمی از مطالب از راه گفت‌وگو با کارکنان فراهم آمده است. به همین جهت عبارت «تاریخ شفاهی» در عنوان بسیاری از تاریخ‌نگاری‌های سازمانی به چشم می‌خورد. |
| تحلیل اقتصادی |
رکود اقتصادی مساوی با رکود بازار است و در نتیجه تضعیف اقتصاد کشور به همه مشاغل لطمه وارد می‌کند و این صدمات در بخش فرهنگی بیشتر است. بنابراین بازار دارای نقص‌های ذاتی است. ارگان‌های دولتی در صورت احساس نیاز با بودجه‌های دولتی و بکارگیری کارگروه‌های ویژه درون خانوادگی نیاز خود را مرتفع می‌کنند. با این وجود اگر مدیران نسبت به موجودیت یک تیم متخصص غیرانتفاعی آگاه شوند با توجه به اصل بهینه سازی و جلوگیری از اتلاف وقت و پرهیز از ایجاد خلاء سازمانی، سعی خواهند کرد برای کارهای آتی با ما ارتباط برقرار کنند. از این رو در حال حاضر، تبلیغات مؤثر می‌تواند رقبا را کنار بزند.
|
| تحلیل بازار (مشتریان) |
مشتریان بالقوه شامل نهادها، مؤسسات، سازمان‌ها، صنایع و خانواده‌ها می‌شوند که جامعه آماری گسترده‌ای را در بر می‌گیرند. توانایی شرکت برای برآورده کردن نیازهای مشتریان، همان نقاط قوت کسب و کار است که شامل موارد زیر می‌شود:
- وضوح و شفافیت کاری.
- بهره‌مندی از متخصصان شناخته شده و باتجربه.
- ارائه پژوهش‌های مبتنی بر علم تاریخ.
برای رفع موانعی که در تحلیل اقتصاد تبیین شد می‌توان هزینه‌ها را در ذهن مشتریان توجیه کرد. به طور کلی عوامل آسیب پذیری را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- بازار نامطمئن و تردید مشتری نسبت به اتلاف هزینه.
- اقتصاد ضعیف و لزوم صرفه جویی در بازار هدف.
برنامه شرکت برای توسعه، شامل مراحل آزمودن بازار، نتایج یافته شده و توسعه خدمات است. اکنون در مرحله آزمودن بازار به شناخت مشتری و کار از جوانب مختلف پرداخته می‌شود. تا اینجا نتایج یافته شده منجر به شکل گیری ایده‌های جدیدی شده که در فهرست خدمات قرار می‌گیرند. این فهرست به مرور زمان و کسب تجربه بیشتر، رشد خواهد کرد. |
| تحلیل مالی شرکت |
تاکتیک‌های فروش و استراتژی قیمت گذاری با مشتریان حقوقی از طریق نرخ‌های مصوب و با مشتریان حقیقی از طریق توافق طرفین حاصل می شود. رقم‌هایی برای هزینه مصاحبه، پیاده سازی و تدوین وجود دارند که در گفت و گوهای مالی مطرح می‌شوند. به عنوان نمونه نگارش و تدوین براساس میانگین حق التدریس دانشگاه خواهد بود. |
